İdealizm Nedir? Düşüncecilik

İdealizm, varlığı düşünceye indirgeyen öğretilerin genel adıdır. Varlığın birinci ögesinin idea (düşünce) olduğunu savunan öğretiye idealizm denir. İdealizm var olan her şeyi düşünceye bağlayan, insan düşüncesinden bağımsız bir nesneler dünyasının var olmadığını savunan felsefi öğretidir.

İdealizme göre madde, gerçek değildir ve evrendeki her şey salt zihinseldir. Dolayısıyla düşüncemizin dışında herhangi bir gerçeklikten söz etmek mümkün değildir. İdealistler, varlıklar arasındaki soyut ilişkilerin duyularla algılanan nesnelerden daha gerçek olduğunu ve insanların var olan her şeyi düşünsel bağlamda, idealar aracılığıyla ve idealar olarak bildiğini savunurlar.

İdealizmin birçok türü olmakla birlikte hepsinin paylaştığı ortak ilkelerden söz edilebilir. Bu ilkeleri makalemizin içerisinde, hemen aşağıdaki listede sıralı biçimde bulabileceksinizdir.

İdealizm, düşüncenin dışındaki varlık fikrini reddeder.

İDEALİZMİN TEMEL İLKELERİ

• Tümellerin varlığı,
• Burada ve şimdi var olanın aşılması,
• Varlıklar arasındaki ilişkilerin o varlıkların dönüştürüleceği varsayımı,
• Çelişik bileşenleri bütünleştiren sistemler kurmaya yönelik diyalektik yaklaşım;
• Zihnin, özellikle tinin maddeden önce sayılması…

İdealizm varlığı düşünceye indirgemesi zemininde, varlığı tamamen maddeye indirgeyen materyalizm ile tam bir karşıtlık içindedir. İdealizm nedir sorusuna daha net bir cevap verebilmek için, idealizm ile materyalizm arasındaki ayrımı ve karşıtlığı da iyi ortaya koyabilmek gerekmektedir.

İDEALİZM – MATERYALİZM KARŞITLIĞI

Modern töz metafiziğinde, materyalizm anlayışının karşısında idealizm bulunur. Çünkü materyalizmin maddenin yegâne gerçeklik olduğunu söylediği yerde, idealizm buna şiddetle karşı çıkıp gerçekten var olanın ide ya da düşüncelerle bu idelerin kendisinde bulunduğu zihin olduğunu ileri sürer.

Aslında eski bir görüş olan, kökleri Platon’a kadar geri giden idealizm, evrende şaşmaz bir düzen bulunduğunu öne sürer; bununla da kalmayıp bu düzenin zihnin eseri olduğunu savunur. Çünkü idealizme göre madde kendi başına düzen kazanamaz.

İdealizm eski bir görüş olmakla birlikte, onun modern materyalizme karşı bir tepki olarak ortaya çıktığı söylenebilir.

Başka bir deyişle idealizm, bir yandan kendi tezlerini geliştirirken bir yandan da materyalizmin bir fikir, insan zihninin eseri olan bir düşünce olduğunu öne sürmüştür. Bu açıdan bakıldığında, idealizmin en büyük temsilcisinin Berkeley olduğunu söylemek gerekir.

George Berkeley, idealizm anlayışının en büyük temsilcisi olarak görülmektedir.

Gerçekten de Berkeley, modern bilimin materyalizme götürmesinden endişe ediyordu. Bilim güç kazanınca, ondan materyalizmin çıkması kaçınılmazdı. O, materyalizmden ise ateizmin doğacağını düşünüyordu. Çünkü maddenin gerçek olduğunu öne süren materyalizm, evrende ne ilahî ne de bireysel ruha yer bırakır.

Ateizmden ise hiçbir değerin olmadığını, Tanrı’nın yokluğunda “her şeyin mubah olduğunu” öne süren görüş olarak nihilizmin çıkması kaçınılmazdır.

Berkeley, bunun Avrupa Uygarlığı için bir felaket olacağını düşünmüştü. Bu duruma engel olmak için bir misyoner gibi Avrupa ve Amerika’nın her yanını dolaştı; insanlara vaazlar verdi. Felsefesinde ise gerçekten var olanın zihin ya da ruh olduğunu söyledi; “var olmak algılanmış olmaktır” derken maddenin varoluşunu zihnin varoluşuna indirgedi.

İdealizm bir felsefe akımı olarak, ana akımda yer almakta ve birçok alt disipline de kaynaklık etmektedir. Bu bağlamda idealizmden kaynaklanan farklı felsefe akımları da vardır. Bunlardan ikisi, metafizik idealizm ve epistemolojik idealizm olarak karşımıza çıkmaktadır.

Makalemizin devamında bu iki idealizm türüne göz atacağız.

İDEALİZMİN TÜRLERİ: METAFİZİK İDEALİZM ve EPİSTEMOLOJİK İDEALİZM

• Metafizik İdealizm: Bu akım, bütün gerçekliğin idealara dayandığını savunur. Metafizik idealizm, dünyadaki temel tözün madde olduğunu ve bunun da maddi biçimler ve süreçlerle bilineceğini ileri süren maddeciliğin kaşrıtıdır.
• Epistemolojik İdealizm: Bu görüş, bilgi sürecinde zihnin yalnızca tinsel olanı kavrayabileceğini ya da nesnelerin gerçekliğinin, onların algılanabilirliklerinden kaynaklandığını savunur. Epistemolojik idealizm, insan bilincinin, zihnin dışında ve bundan bağımsız olarak var olan nesneleri gerçekte oldukları gibi görüp kavradığını öne süren gerçekçiliğin karşıtıdır.

VİDEO ANLATIM: İDEALİZM NEDİR?

İdealizm Hakkında Konu Başlıkları

• İdealizmin siyasal anlamı nedir?
• İdealizmin dört temel savı
• Felsefe tarihinde idealizmin gelişimi
• Platon ve idealizm
• Aristoteles ve idealizm
• Farabi ve idealizm
• Hegel ve idealizm
• Kant ve İdealizm

Dış Bağlantılar

• İdealizm ve Eğitim
• Eğitim Felsefesinde İdealizm

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 3. Sınıf “Çağdaş Felsefe Tarihi” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı