Hermeneutik nedir sorusunu cevaplamadan önce hermeneutik kavramının ne anlama geldiği, neyi ifade ettiği gibi konuların üzerinde durulması, bu sorunun cevabını aramada ilk adım olacaktır. Bu konuda çağımızın hermeneutik felsefesinin önemli temsilcilerinden Gadamer’in açıklamalarına göz atmak yerinde olur:

“Hermeneutik, hermeneuien sanatı, yani bildirme, haber verme, çeviri yapma, açıklama ve açımlama sanatıdır.”

Geç Grekçede hermeneuia, çok açık şekilde, “bilgece açıklama” ve hermeneios “açıklayan”, “çeviren” olarak geçer. Böylece hermeneuia “sanat”ı, yani hermeneutik, kutsal sefere ait olanın, özellikle kutsal ve otoritatif iradenin, ölümlüye, yani dinleyene uygun şekilde açıklanması etkinliği olmuştur.

Hermeneutiğin bu anlamı günümüzün epistemolojik bilinci içerisinde tabii ki artık yaşamamaktadır. Bugün hermeneutikten söz ettiğimiz her durumda bu terimi Yeni Çağ’ın bilim geleneğiyle bağıntılı olarak kullanıyoruz. Gerçekten de hermeneutiğin Yeni Çağ’daki gelişimi, modern bilim ve modern yöntem kavramının ortaya çıkışı ve gelişimiyle koşutluk gösterir (Gadamer 1995: s. 11-12).

HERMENEUTİK KAVRAMININ KÖKEKİ

Antik Yunan tanrısı Hermes, yer (insanlar) ile gök (Tanrılar) arasında bağ kurucu ve yer yüzünde yukarının (Tanrısal olanın) yorumcusu (hermesneuta) olarak kabul görmekte idi. İşte Hermeneutik (yorumsama) terimi buradan türetilmiştir. Diyebiliriz ki “hermenötik” denilen bu kelime kaynağını Hermes’in bu fonksiyonundan alır.

Hermeneutik (Hermeneutics) sözcüğü bir metnin içrek (ezoterik) anlamının bulunması, bir metnin asıl maksadının anlaşılması anlamlarında kullanılmaktadır ve yorum ilmi olarak kabul edilir.

Tanrıların habercisi/mesajcısı/elçisi Hermes Tanrıların mesajlarını ölümlülere iletir. Ne var ki onun bildirdikleri hiç de Tanrıların mesajlarının dümdüz bir aktarımı değildir; Tanrısal buyrukların birer açıklamasıdır. Öyle ki Hermes bunları ölümlülerin diline, onların anlayabilecekleri şekilde çevirir.

Hermeneutik etkinliği daima bir başka “dünya”ya ait bir anlam bağlamını o an içinde yaşanılan dünyaya aktarma/çevirme etkinliği olmuştur. Bu, “düşüncenin ifade edilmesi/bildirilmesi” olarak hermeneuia’nın esas anlamı için de geçerlidir. Zaten “ifade” kavramının kendisi, dışavurma, açıklama ve çeviriyi içerecek şekilde çok anlamlı bir kavramdır.

HERMENEUTİK NEDİR?

Hermeneutik (yorumsama) yorum bilimidir ve yorumlanmakta olan şeyin hem içeriğine hem biçimine ilgi duymayı kapsar.

Yorum bilgisi teriminin doğuşu, kutsal metinleri yorumlama pratiklerine dayanır. Temel ilkesi, bir saptamanın anlamını ancak, kendisinin bir parçasını oluşturduğu tüm bir söylemle ya da dünya görüşüyle ilişkili olarak kavrayabileceğimiz düşüncesidir.

Örneğin, monetarist iktisadın açıklamalarını ancak, ilintili olduğu ve onun dışındaki tüm çağdaş kültürel fenomenler bağlamında kavrayabiliriz.

Parçaları anlamak için bütüne, bütünü anlamak için parçalara başvurmak zorundayız (yorum bilgisel döngü denilen şey). Bu da kendimizi metnin yazarının yerine koymamızı ve üretilen şeyin anlamına onun bağlamı çerçevesinde bakmayı gerektirecektir.

İncil’deki yorumlar doğru anlama ulaşmayı hedeflediği halde, birçok filozof hakikate yaklaşmanın mümkün olduğuna inanmakla birlikte aslında böyle bir kendiliğin olmadığı artık genel kabul gören bir şeydir. Söz gelimi Alman yorumbilgisi filozofu Hans-Georg Gadamer, ortak bir geleneğin bunu mümkün kıldığı görüşündedir (Truth mid Method, 1960).

Hans-Georg Gadamer

HERMENEUTİK – SOSYOLOJİ İLİŞKİSİ

Yorumla ilgili sistematik araştırmaların büyük ölçüde sosyal bilim felsefesinin alanına girdiği, bunların sosyolojik araştırmalar üzerinde etkisinin bir değişkenlik içerdiği şimdiye kadar açığa çıkmış olması gerekir. Yorumlayıcı sosyolojinin belki de en önemli katkısı, kültürel göreciliğin olanakları dikkate alındığında, başka kültürleri anlama problemi konusundadır.

Winch’in konumunu benimsersek, bir kültürü kendi zemininde, kendi kurallarıyla ve bizim kültürümüzün çerçevesini dayatmadan anlamamız gerekmektedir.

Winch “Understanding a Primitive a Society” başlıklı klasik bir makalesinde, Azandelerin büyücülük inançları hakkındaki hakikat ya da diğer şeyler konusunda bir yargıda bulunamayacağımızı ileri sürmüştür. Azande toplumunda büyücüler ve büyücülük, bizim toplumumuzda ise bilim ve bilimciler vardır. İkisi sadece farklı alanları oluşturur ve aşkın bir standarda göre biri diğerinden üstün sayılamaz. Bize göre bilim daha iyidir, Azandelere göre büyücülük. Burada tüm yapabileceğimiz, sadece anlamaktır.

Her toplum yeni üyelerinin doğuşu, cinsel ilişkiler ve ölümü düzenlemenin ve bunlarla meşgul olmanın bir yolunu bulmak zorunda olduğuna göre, anlamak da ancak ortak bir insani durumu paylaşmamız halinde mümkün olabilir.

İnsanların kendi toplumsal dünya anlayışlarından bağımsız bir toplumsal yapının varlığını öngören yaklaşımlara göre, anlamın niteliği sorunu çok daha önemsiz bir sorundur.

KISACA HERMENEUTİK

Peki daha geniş çerçevede hermeneutik nedir?

Bu soruya verilecek en basit cevap, hermeneutiğin anlama kavramına açıklık kazandırmaya çalışan bir düşünme ya da felsefi düşünme geleneği olduğudur.

“Bir şiir, bir kanun metni, bir insan fiili, bir dil, veya bir yabancı kültür, ya da insanın kendi kendisi olsun, herhangi bir şeyi anlamak nedir?

Güçlük, bunun tamamen tutarlı bir soru olmamasından; ya da daha doğrusu, anlama sorununun birçok farklı bağlamda ortaya çıkmasından ve kimisi bir diğeriyle neredeyse hiç uyuşmayan birçok entelektüel disiplinde uygulamasının olmasından kaynaklanmaktadır.

Bu nedenle sorunun nasıl çerçeveleneceği, başlı başına bir sorudur” (Bruns 2001: s.15-16).

VİDEO ANLATIM: HERMENEUTİK NEDİR?

Dış bağlantılar:

• Felsefi hermeneutik nedir?

Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım
Kaynak: Doğu Batı Dergisi; Yeni Düşünce Hareketleri Sayısı; Mayıs/Temmuz 2002; Felsefe Sanat Kültür yayıncılık.
*Bu yazı Mustafa Günay’ın makalesinin giriş bölümünden alınmıştır.