Artı-değer nedir?

Zorunlu iş süresi işçinin aldığı ücrete karşılık gelir. Artı-iş süresi işgücünün yarattığı değerin kapitalist tarafından el konulan kısmını oluşturur. Artı-değer ise işçi tarafından artı-iş sürecinde (fazla çalışma) üretilen ve kapitalist tarafından el konulan değer miktarıdır.

İşçi iş gücünün değerini ücret biçiminde almaktadır. İşçinin aldığı ücret, üretim sürecinde harcadığı belli bir zamana denk düşmektedir. Örneğin işçi on saat çalışmasına rağmen aldığı ücret iş sürecinde harcadığı beş saate denk düşmektedir. Çalışma süresinin yarısını kendisi, diğer yarısını da patronu için harcamaktadır. Marx’a göre kapitalist, işçiyi sadece kendi iş gücünün değerine denk düşen saatler içinde çalıştırmak üzere satın almamıştır. İşçi, kapitalist tarafından bir iş günü çalıştırılmak üzere satın alınmıştır. Marx iş süresini zorunlu iş süresi ve artı-iş süresi olarak tanımlamaktadır.

Zorunlu iş süresi işçinin aldığı ücrete karşılık gelir. Ancak iş günü (süresi) devam eder ve iş gücünün burada yarattığı değere kapitalist el koymaktadır. Diğer bir deyişle artı-iş süresi işgücünün yarattığı değerin kapitalist tarafından el konulan kısmını oluşturur. Artı-değer ise işçi tarafından artı-iş sürecinde (fazla çalışma) üretilen ve kapitalist tarafından el konulan değer miktarıdır.

Sonuç olarak, işçinin ücret olarak aldığı değeri üretmek için gerekli çalışma süresine zorunlu çalışma denir. Bu sürenin dışında kalan çalışmaya fazla çalışma denir. Fazla çalışmada (artı-iş süresi) üretilen değere artı-değer denir. Yani zorunlu iş işgücünün değerine, artı-iş ise artı-değere karşılık gelmektedir.

Bu terimler Marx tarafından bilimsel soyutlama yoluyla artı-değeri belirlemek için kullanılmaktadır. Ona göre, bu iş süreleri kapitalist iş gününde ayrı ayrı yer almazlar tersine iç içe geçmişlerdir. Marx’a göre, kapitalist üretim sürecinde sömürü oranı ise artı-değer ve işçiye ödenen ücret (sermaye) arasındaki ilişki tarafından belirlemektedir. Örneğin, bir kapitalist çalıştırdığı işçisine 7.000 TL ücret ödüyor ve aynı süre içinde 7.000 TL artı-değeri kendine mal ediyor ise sömürü oranı yüzde yüzdür.

Marx’a göre, artıdeğerin (sömürünün) artması için kapitalist tarafından iki yol izlenmektedir:

1. Çalışma süresini uzatmak,
2. Çalışma süresi değiştirilmeden emek verimliğini artırmak.

Emek verimliğinin artışında teknoloji önemli bir yer tutmaktadır. Emek verimliliğinin artışı kaçınılmaz olarak kendi değerine denk düşen zorunlu çalışma süresinin azalmasına neden olur (Schellenberg, 1999, s.83- 85; Aron, 2006, s.152).