Bilişsel Yaklaşım Nedir? Bilişsel Psikoloji
Bilişsel yaklaşım çerçevesinde, biliş terimi düşünce ya da bilgiye işaret eder; bilişsel psikoloji ise insanların, davranışlara rehberlik eden bilgiyi edinme, zihinde örgütleme, hatırlama ve kullanma yeteneklerinin çalışılması olarak tanımlanabilir (Gray, 1999; s. 22).
Kuzey Amerika psikolojisinde 1960’ların ortalarında itibaren başat yaklaşım olarak davranışçılığın yerini bilişsel psikoloji almaya başladı. Bilişsel psikologlar davranışçıların aksine psikolojinin davranışı incelemekle yetinemeyeceğini, zihinsel süreçleri de çalışması gerektiğini iddia ederler ve zihnin nesnel yöntemlerle çalışılabileceğini ileri sürerler.
Onlara göre zihinsel süreçler doğrudan gözlenemez ama davranıştan çıkarsanabilirler. Dolayısıyla bilişsel psikologların zihni çalıştıklarını ama Wundt‘un yaklaşımındaki içebakış yöntemini kullanmadıklarını; zihinsel süreçleri davranıştan çıkarsayarak, bunları kontrollü laboratuvar çalışmalarında sınadıklarını vurgulamak gerekir (Gray, 1999; Morris, 2002).
Bilişselcilik görece yeni bir yaklaşım olsa da günümüzde psikolojinin tüm dallarına damgasını vurmuş bir düşünce okuludur. Artık yerleşik bir biçimde, bilişselcilik, psikolojinin tanımının bir parçası haline gelmiştir (Morris, 2002). Günümüzde bilişsel psikoloji adında tek ve homojen bir yaklaşımdan söz edilemez.
Bilişsel psikoloji adıyla, sadece, gözlenebilir davranıştan hareketle hipotetik zihinsel yapı ya da süreçleri açıklamaya çalışan yaklaşımların bir araya geldiği bir yapı kastedilmektedir. Bazı bilişsel psikologlar, zihne ait bilgiişleme modelini benimserler.
Bu model, insan zihninin işleyişini, bilgisayarın işleyişi ile analoji kurarak (benzeterek) açıklar. Oysa bazıları böyle bir analojinin yanıltıcı olacağını söyleyerek, insanın, bilgisayardan farklı olarak, tüm düşünce ve davranışlarına yansıyan güdü ve duygularının varlığına dikkat çekerler (Gray, 1999).
Bilişsel süreçler algılama, bellek ve düşünme gibi zihinsel süreçlerdir. Birey bu süreçleri kullanarak kendisi ve çevresi hakkında yeni bilgiler edinir, eski olayları hatırlar, ortaya çıkan sorunları çözer ve gelecekle ilgili planlar yapar.
İnsan pasif bir varlık değil, uyarıcıları algılayan, işleyen, anlamlandıran aktif bir sistemdir. Bu nedenle psikoloji dıştan gözlenemeyen süreçlerin türü ve yapısıyla gözlenebilen davranışların türü ve özellikleri arasındaki ilişkiyi araştırmalıdır.
Bilişsel yaklaşım zihinsel süreçleri incelerken deneysel yöntemler kullanmaya özellikle dikkat eder. Bireyin dış dünyayı nasıl içselleştirip uyarıcıları da kendisine özgü bir biçimde algıladığını anlamak ister. Bu yaklaşım davranışın oluşumunda bilişsel süreçlere fazla ağırlık verdiğinden eleştirilmiştir.
Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım
