Felsefe hakkında her şey…

Pierre Bayle kimdir?

11.11.2019
2.456
Pierre Bayle kimdir?

Pierre Bayle 1647-1706 yılları arasında yaşamış olan, on yedinci yüzyıl Fransız şüpheci filozofu ve tarihçisidir. En çok, Voltaire ve Thomas Jefferson gibi on sekizinci yüzyıl düşünürleri üzerinde büyük etkisi olan ansiklopedik çalışması The Historical and Critical Dictionary (1697, 1. baskı; 1702, 2. baskı) ile tanınır.

Bayle geleneksel olarak şüpheci olarak tanımlanır, ancak şüpheciliğinin doğası ve kapsamı tartışılmaya devam edilmektedir. En çok aklın saldırılarına karşı dinî inancı açıkça savunması, aldatıcı teolojik doktrinlere yönelik eleştirileriyle ve dinî hoşgörünün temeli olarak vicdanî yanılgı doktrinini formüle etmesiyle tanınır.

On yedinci yüzyıldaki çağdaşlarının aksine, Pierre Bayle temelde sistem karşıtı bir düşünürdür. Şüpheciliğine uygun olarak, incelenmekte olan görüşün lehinde ve aleyhindeki argümanların derinlemesine incelenmesine kendini adamıştır. Bu, her iki tarafta da mevcut en iyi argümanları ortaya koymanın yanı sıra her iki tarafa da mevcut en güçlü itirazları yöneltmeyi gerektirir.

Sonuç olarak, birçok durumda Bayle‘in görüşünün tam olarak ne olduğunu belirlemek zordur. Yorumcuların “Bayle muamması” olarak adlandırdığı bu olgu, Bayle’in düşüncesinin hemen her alanını etkilemekte, dinî inancı savunmasının meşruiyetini baltalamakta ve teolojiye yönelik saldırılarının samimiyetinin sorgulanmasına yol açmaktadır.

Pierre Bayle‘in etkisi sadece filozofları değil, tarihçileri, teologları, edebiyatçıları ve siyaset teorisyenlerini de etkilemiştir. Bayle hem kişisel yazışmalarında hem de yayınlanmış eserlerinde son derece üretkendir. Sözlüğünün ansiklopedik yapısı, bilgisinin göz kamaştırıcı genişliğini ve derinliğini gözler önüne sermiştir; bu bilgi birikimi, News from the Republic of Letters (1684-1687) adlı fikir dergisinin editörlüğünü yaptığı yıllarda da kendini göstermiştir.

Pierre Bayle

Pierre Bayle

Bayle, editörlüğü sırasında derginin içeriğinin büyük bir kısmını -özellikle de kitap eleştirilerini- kendisi hazırlamıştır. En son Important Advice to Refugees (1690) örneğinde olduğu gibi, anonim eserlerin yazarının da Bayle olduğu tespit edilmiştir.

Bayle’ın yaşamı boyunca ele aldığı konuların zenginliği, bunu yaparken kullandığı biçimlerin çeşitliliği ve argümanlarının belirsiz doğası, onu akademik araştırmalar için zengin bir araştırma konusu hâline getirmektedir.

Pierre Bayle’in felsefesi

Temel eseri “Tarihsel ve Eleştirel Sözlük” olan Bayle, felsefi akıl yürütmenin evrensel bir kuşkuculuğa yol açtığını, doğanın ise insanı körü körüne inanca zorladığını savunmuştur.

Rasyonel çaba ve çalışmanın değersiz olduğunu öne süren Bayle, yine de insanın dış dünyada varlıkların, nesnelerin var olduğu ve Tanrı’nın aldatan bir varlık olmadığı görüşünü temellendirmek için, saf insanca dayanılması gerektiğini belirtmiştir.

Bayle, 17. yüzyıl felsefesinin şüpheci düşünürlerindendir. Akla yönelik şüpheyi derinleştirmiş ve sistematik bir septisizme varmıştır. Din ile bilimin uzlaştırılamazlığı fikrinden hareket etmiştir, dinsel dogmalarla aklın bilgileri arasında bir uzlaşma sağlanamayacağını öne sürmüştür. Dolayısıyla Pascal ile aynı şekilde her şeyin akıl ile aydınlatılabileceğine inanmamaktadır.

Bayle, çifte doğruluk önermesini ileri sürer, bunlar; aklın doğruları ve inancın doğrularıdır. Bayle’nin şüphesi kartezyen felsefenin ilkelerini de kapsar. O hem “düşünüyorum”dan, hem de matematik aksiyomların kesinliğinden şüphe eder. Ona göre bilginin hiçbir yerinde şüpheyi sona erdirecek bir kesinlik söz konusu olamaz.

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım

BİR YORUM YAZIN

ZİYARETÇİ YORUMLARI - 0 YORUM

Henüz yorum yapılmamış.

2005'ten beri çevrim içi felsefe yapıyoruz...