Felsefe hakkında her şey…

Peter Abelard (Petrus Abelardus)

10.11.2019
4.236
Peter Abelard (Petrus Abelardus)

Peter Abelard (1079-1142) ya da Petrus Abelardus on ikinci yüzyılın önde gelen filozofu ve belki de Orta Çağ’ın en büyük mantıkçısıydı. Yaşamı boyunca bir şair ve besteci olarak da aynı derecede üne sahipti ve fikirleri daha fazla kabul görüp daha az eleştirilseydi zamanının en önde gelen teologlarından biri de olabilirdi.

Abelardus her alanda başarılı, yenilikçi ve çok yönlü biriydi. O bir dahiydi ve bunun da farkındaydı. Engin bilgisi, zekâsı, kendine güveni ve hatta kibriyle Avrupa’nın en parlak zihinlerini kendisinden bir şeyler öğrenmek için Paris’e çekti.

Abelard‘ı felsefede öne çıkaran konu onun nominalizmin babası olarak bilinmesidir. Çağdaş filozoflar için nominalizm en çok tümeller tartışması ile ilişkilendirilse de aslında çok daha geniş bir felsefi sistemdir. Nominalizm adını Peter Abelard‘ın sadece sözcüklerin (nomen) evrensel olduğu görüşünden alır.

Abelardus aynı zamanda bugün nominalizmin temel ilkesi olarak kabul edilen şeyi formüle eden kişidir:

Var olan yalnızca tikellerdir

Bununla birlikte, tümeller problemine getirilen bu çözüm, tümel kavramların anlamı ve doğru kullanımına ilişkin semantik bir açıklamadır.

Petrus Abelardus kendisini önce bir mantıkçı, daha sonra da bir teolog ve ahlakçı olarak görürdü. Bu görüşte de haksız sayılmazdı; zira Orta Çağ’da yetişmiş en iyi mantıkçı olabilir.

Onun eserlerinde, genel olarak yüzyıllar sonra ortaya çıktığı kabul edilen birçok yeniliğe ve teoriye rastlamak mümkündür. Bunlar arasında daha sonra farklı filozoflara atfedilen birçok teori ve görüş yer alır.

Etik alanında Abelard, eyleyenin niyetine dayalı bir ahlaki sorumluluk teorisi geliştirmiştir. Ahlaki iyilik, Tanrı ya da komşu sevgisini göstermeye niyet etmek ve bu niyette samimi olmak olarak tanımlanır.

Peter Abelard (Petrus Abelardus)

Peter Abelard, Bretanya’daki La Pallet’de ikinci dereceden soylu bir ailenin en büyük oğlu olarak dünyaya geldi. 1092’de, 13 yaşındayken mirasını ve şövalyeliğini bıraktı ve zamanının en büyük felsefi ve teolojik fikir adamlarıyla felsefi bir eğitim almaya başladı: Roscelinus (1092-1099), Champeaux’lu William (1100-1102 ve 1108-1110 arası) ve Laon’lu Anselm (1113’te). Bu adamların her biri entelektüel tanınırlığın zirvesinde olmalarına rağmen, Abelardus kısa sürede hepsinden koptu.

Kendisinin daha iyisini yapabileceğine inanarak 1102’de Melun’da ilk okulunu kurdu. Brittany’ye dönmek zorunda kalana kadar bu okulu iki yıl boyunca başarıyla yönetti. Bunun sağlık sorunları nedeniyle olduğunu iddia etti. Çağdaş biyografi yazarları bunun daha çok hamisi Stephen de Garlande’ın karıştığı siyasi çalkantılarla ilgili olduğunu düşünmektedir.

1108 yılında William ile tekrar çalışmak üzere Paris’e döndü. Paris’in önde gelen entelektüellerinden biri olarak ün salmış olan bu bilgin ile daha da büyük bir şöhreti hak ettiğini düşünen genç dahi arasında çatışma çıkması muhtemelen kaçınılmazdı.

1108 ve 1110 yılları arasında Abelard ve William tümellerin doğası üzerine o meşhur tartışmalarını yaşadılar. Abelard, William’ı Paris’teki okullardan utanç içinde kovduğunu iddia etmiştir. Aslında William, Châlon-sur-Marne Piskoposu ve İmparator V. Henry’nin sarayında Papalık elçisi olmak için Paris’ten ayrılmıştır. Bu belki Abelard’ın öne sürdüğü kadar utanç verici değildir, ancak William’ın tümeller hakkındaki görüşleri o zamandan beri başka bir filozof tarafından ciddiye alınmamıştır.

Abelard, Laonlu Anselmus ile teoloji çalışmak üzere ayrıldığı 1113 yılına kadar ders vermeye devam etti. Abelard da Anselmus tarafından aynı şekilde hayal kırıklığına uğratılmıştı, ancak bu anlaşmazlıkta o kadar şanslı değildi. Abelard kendini muhalif bir muallim olarak tanıttı. Anselmus’un öğrencilerinin çoğunu kendine çekti ama diğerlerinin kalıcı düşmanlığını kazandı.

Anselmus’un öfkeli öğrencileri Abelardus‘un tüm kariyeri boyunca peşini bırakmadı. Kısa sürede Clairvauxlu Aziz Bernard’ı kendilerine taraftar olarak edindiler. Bernard’ın ikna edilmeye çok az ihtiyacı vardı. Abelard’ın mantık ve diyalektik araçlarını Bernard’ın tam anlamıyla mistik ve ruhani olduğunu düşündüğü sorulara uygulama girişimine içerledi.

Bernard iki kez Petrus Abelardus‘un çalışmalarının eleştirildiği konseyler düzenledi. Soissons’da (1122) Abelard kendi kitabı Theologia Summi Boni‘yi seremonik biçimde yakmaya zorlandı. Sens’de (1140) gözden geçirilmiş bir versiyon olan Theologia Scholarium tekrar telin edildi ve Abelard ve takipçileri aforoz edildi.

Abelardus kariyeri boyunca Teslis inancı üzerine üç farklı inceleme yazmıştır. Abelard’ın Teslis düşüncesinin sırası ve ilerleyişi, Abelard’ın düşüncesinin diğer bazı yönlerinden daha iyi bilinmektedir. Theologia Summi Boni Soissons konseyinde reddedilmiştir (1122). Theologia Christiana (yaklaşık 1125-30) bu üç eser arasında en etkili olanıdır. Çünkü üçüncü eser olan Theologia Scholarium‘un kendisi de Sens Konsili’nde (1141) telin edilmiş, Abelard ve takipçileri ise aforoz edilmiştir. Teslis üzerine bu kapsamlı çalışmalara ek olarak, Abelard İncil kitapları üzerine çeşitli yorumlar, çözümlemeler, etik ve dinî manzumeler ve çeşitli inançlar üzerine çalışmalar yapmıştır.

İLGİLİ KONULAR:

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı

BİR YORUM YAZIN

ZİYARETÇİ YORUMLARI - 0 YORUM

Henüz yorum yapılmamış.

2005'ten beri çevrim içi felsefe yapıyoruz...