Ontoloji Nedir, Ne Demektir?

Ontoloji, varlığı bütünüyle inceleyen felsefe dalıdır. Varlık bilimi olarak da bilinmektedir. Ontolojiyi net tümcelerle ise şöyle tanımlamak mümkündür: Ontoloji; bir bütün olarak varlık’ı ele alan ve var olanların en temel niteliklerini inceleyen felsefe dalıdır.

Ontoloji; varlığı yalnızca var olması bakımından kendine konu alanı olarak belirleyen, varlığın temel kategorilerini ve varlığın ana ilkelerini inceleme konusu edinen, bunun dışında duyu ötesindeki varlıkların da tartışılmasını amaçlayan felsefe dalıdır.

Ontoloji terimi ilk kez 17. yüzyılda kullanılmakla birlikte ontolojinin felsefi bir yaklaşım olarak ele alınması eski Yunan’a, özellikle Aristoteles‘e kadar dayanmaktadır. Aristoteles, sonradan “Metafizik” adıyla derlenen eserinde ele aldığı ve “ilk felsefe” adını verdiği disiplin için, “Varlığı varlık olarak ele almak” ifadesini kullanmıştır. Ama Platon‘un idea öğretisi ya da Sokrates öncesi filozofların “arkhe” arayışları ontoloji alanında ilk bilgisel çabalar sayılabilir (Bkz: Varlık Felsefesi Nedir?).

FİLOZOFLAR ve ÇAĞLARA GÖRE ONTOLOJİ

Aristoteles

Hristiyanlığın egemen olduğu Orta Çağ’da Aquinalı Thomas, Aristoteles’in çalışmasından yararlanarak Tanrı’nın varlığını savını temellendirmek için ontolojik yaralanmıştır ve Aristoteles’in bu çalışmasını “Tanrı’nın yarattığı varlıkların bilgisi” olarak tanımlamıştır.

Thomas, Katolik dogmalarına bir temel bulabilmek için bu Aristotelesçi felsefeden yararlanmıştır. Böylece Orta Çağ’da ve Yeni Çağ’da metafizik terimi, ontolojinin ele aldığı alana ilişkin kullanılmaya başlanmıştır.

Bu arada, Yeni Çağ’da bilimin gelişmesine koşut olarak gittikçe olumsuz bir içerik kazanan metafizik terimine, bilimdışı, anlaşılmaz konularda düşünmek gibi bir anlam yüklenmiştir.

17. yüzyılda Alman düşünürü Wolf, ontolojiyi temel ilkeler bilimi olarak tanımlar ve duyu dışı maddesiz bir varlık tasarımının temel yapısını, türlerini ve biçimlerini inceler.

Çağdaş ontolojici Hartmann‘a göre ontolojinin öteki bilimlerden başkalığı, öteki bilim dallarının bir iş bölümü anlayışı içinde var olanı çeşitli alanlara bölerek sadece o belli alanlarda araştırmalarına karşı ontolojinin var olanı bütünlüğü içinde ele almasıdır. Örneğin astronomi gök varlıklarını, jeoloji madensel varlıkları incelediği halde ontoloji bütünüyle varlığın varoluş ilkelerini inceler.

Alman idealistleri ontolojiye karşı çıkmışlardır.

Tarihsel süreçte Kant, Schelling ve Hegel gibi büyük Alman idealistleri ontolojiye karşı çıkmışlardır. Ontolojinin Orta Çağ’dan gelen kofluğu ne idiği belirsizliği, inaksallığı bu filozofların gözlerinden kaçmamıştır.

Ontolojinin yerine Kant “deneyüstü felsefe”yi, Schelling “aşkın idealizmi”, Hegel “mantık”ı önermişlerdir. Bu düşünürlerden sonra saf felsefe olarak ontolojik ya da metafizik yaklaşım bir yandan gözden düşerken, bir yandan da daha temelli bir biçimde ele alınmaya ve işlenmeye başlanmıştır.

Fenomenoloji alanının kurucusu Edmund Husserl ontolojiyi “anlamlı davranışların içeriğini inceleyen felsefe dalı” olarak tanımlamıştır.

Buna göre ontoloji, felsefede var olan nesnelere ulaşmayı sağlayan davranışları inceleyen disiplindir. Husserl’in öğrencisi, Heidegger, varlığın temel bir varlıksal anlam taşıdığı bir varlık türünü arayarak buna, insan ya da kişi yerine “orada olmak” adını vermiştir.

VİDEO ANLATIM: ONTOLOJİ NEDİR?

Hazırlayan: Soyolog Ömer Yıldırım