Ockhamlı William kimdir? Guillelmus De Ockham

Ockhamlı William ya da orijinal adıyla Guillelmus De Ockham, yaklaşık olarak 1285 ila 1347 yılları arasında yaşamış İngiliz filozoftur. Daha çok geliştirdiği Ockham’ın Usturası ve adcılık (nominalizm) ilkeleri ile tanınan Ockhamlı William; mantık, fizik ve teoloji alanlarında önemli eserler yazmıştır.

On dördüncü yüzyılın en etkili filozof ve mantıkçılarından biri olan Ockhamlı William, 1285 yılında doğdu. 1315 yılında Oxford’dan mezun olduktan sonra İncil (1315-1317) ve Sententiae (1317- 1319) üzerine dersler verdi. 1323 yılında Lutterel, elinde Ockham’ın 56 sapkın tezinin yazılı olduğu bir dosyayı Papaya teslim etti ve onu sapkınlıkla suçladı. Kendisini savunmak için Papa’nın bulunduğu Avignon’a giden Ockham’ın 51 tezi sansüre uğradı; fakat bunlardan hiçbiri resmi olarak hüküm giymedi. Papa’nın hışmından kaçan tarikat üyeleriyle birlikte Papa tarafından hükümdarlığı tanınmayan Kutsal Roma Germen İmparatoru Bavyeralı Louis’in yanına sığındı. Burada Papa aleyhine pek çok politik yazı yazdı. 1347 yılında öldü.

Ockhamlı William’a göre ise insan, mutlak yetkinlikte olan Tanrı’yı algılayamaz; çünkü Tanrı maddi bir nesne değildir. Ama Tanrı dışındaki şeylerden soyutlamalar yaparak bir Tanrı kavramı elde edilebilir. Bu kavram Tanrı’nın özünü değil, onunla ilgili insandaki zihinsel temsilleri içerir. Bu temsiller doğrudan Tanrı’dan hareketle elde edilmedikleri için ilahi özü yeterince yansıtamazlar.

Ockham’a göre dünyadaki varolanların varoluşlarını koruyan bir koruyucu nedenden söz edilebilir. Tanrı’nın bu tür bir koruyucu olduğunu söylemek, üretici (yaratıcı) olduğunu söylemekten daha ikna edicidir. Ockham’a göre semavi cisimlerin dünya üzerindeki etkileri tecrübe edilebilir; ama Tanrı’nın etkilerini tecrübe etmek mümkün değildir. Ama Tanrı’nın ilahi sıfatlarını kullanarak Onun hakkında bilgi edinmek mümkündür.

Ockham’a göre bilgi bileşik bilgi ve bileşik olmayan bilgi olmak üzere ikiye ayrılır. Bileşik bilgi, bir önermenin bilgisidir. Bileşik olmayan bilgi ise yine ikiye ayrılır:

1. Sezgisel bilgi
2. Soyutlayıcı bilgi

İnsan bilgisi bireysel olguların dolaysız bir tecrübesi ile başlar ve bu tecrübeden bir duyu sezgisi veya algı doğar. Bunu aynı nesneye ilişkin zihinsel bir sezgi izler. Sezgisel bilgi, bireysel şeylerin tecrübeye dayalı ilk bilgisidir. Soyutlayıcı bilginin nesnesi ise tümel olandır. Varolmayan şeylerin de sezgisel bilgisi olabilir. Ockhamlı William’ın bu kabulü ilahiyat biliminin imkanı sorunuyla ilgilidir.

Ockham’a göre tümeller zihinde yer alırlar. Bireysel varoluşlar ise zihin dışında bulunurlar. Böylece Ockham’ın tümeller konusundaki tavrı adcı (nominalist) bir görünüm sergiler. Terimler ise üç farklı biçimde olabilirler: zihinsel, sözlü ve yazılı. Dil, kavramlara dayanan ve insanlar arasındaki uzlaşıma dayalı imlerden oluşan bir sistemdir. Zihin ile nesne arasındaki doğal ilişki sonucu ortaya çıkan kavramlar, farklı dillerde farklı sözcüklerle ifade edilebilirler. Ama terimin mantıksal çerçevesi her dilde aynıdır. Ockham açıklamada yalınlık ilkesine bağlı kalmıştır. Ockham’a göre, zorunlu kalmadıkça şeylerin sayısında bir artışa gitmemek gerekir. Daha az şey kullanılarak yapılabilecek bir açıklama daha fazla şey kullanılarak yapılandan üstündür. Bu yaklaşıma felsefe tarihinde “Ockham’ın usturası” adı verilmiştir.

İlgili konu: Ockham’ın Usturası

Ockham’a göre ahlak, aklın ve başka zihinsel koşulları n dikte etmesi sonucunda belirlenen iradenin gücüne uygun düşen insani eylem biçimidir. Bu eylemlerin tek amacı “iyilik”tir. İyilik, herhangi bir şeyin olması gerektiği gibi olmasıdır.

Ockham’a göre Tanrı dünyadaki her şeyi, öyle olmalarını isteyerek yaratmıştır. Tanrı’nın kötü bir şeyi meydana getirmesi tanımı gereği olanaksızdır. Tanrı’nın yarattıkları, bizzat onun iradesinden kaynaklanan bir etkiye maruz kaldıklarından, bu iradeye koşulsuzca itaat etmek zorundadırlar. Böylece Tanrı’da biriken Bilgelik, Sevgi, İktidar ve Merhamet gibi kavramlar bütün insanların uyması gereken kuralların tümünü içeren en yüksek ahlak kuralı olarak karşımıza çıkmaktadır.

Ockhamlı William’a göre, insanın ahlaki yükümlülüğü Tanrı’nın her şeye yeten gücü ile sınır tanımayan özgürlüğüne bağlıdır. Bu iki sıfat ahlaklı olmanın en üst kuralıdır. Tanrı’nın özgürlüğü, onun herhangi bir ilahi yasaya bağlı olmaksızın insanlara bir ahlaklılık emrettiğini ortaya çıkartır. Tanrı’nın insanlara yüklediği ahlak kuralları olumsaldır. Bu olumsallık aracılığıyla Tanrı bu kurallarda istediği zaman değişikliğe gidebilir. Ama Tanrı bütün evreni belli bir kurala bağlı olarak yaratmıştır ve bütün yarattıkları da bu kurala bağlı olarak yaşamak zorundadır. Ockham’a göre, iyiye yönelmek bir bakıma Tanrı’nın iradesini cisimsel hale getirmektir.

Mantık yapıtları arasında en önemlileri şunlardır: Porphyrios’un Kitabı Üzerine Açıklama, Yüklemler Kitabı Üzerine, Bütün Mantığın Summası. Ockham’ın diğer yapıtları arasında Fizik Kitapları Hakkında Açıklama, Kader ve Gelecekteki Mümkün Şeyler ve Tanrı’nın Öncedenbilmesi Hakkında Araştırma gibi eserler bulunmaktadır.

İLGİLİ KONULAR:

• Ockhamlı William’ın yaşamı ve eserleri
• Ockhamlı William’ın bilgi ve tümel anlayışı
• Ockhamlı William’ın bilgi felsefesi
• Ockhamlı William’ın Tanrı ve varlık anlayışı 
• Ockhamlı William’ın ahlak felsefesi
• Ockham’ın usturası ne demektir?

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı