Felsefe hakkında her şey…

Jose Ortega y Gasset

12.03.2024
59
Jose Ortega y Gasset

Jose Ortega y Gasset 9 Mayıs 1883 ila 18 Ekim 1955 tarihleri arasında yaşamış olan çok yönlü İspanyol filozoftur.

İspanyol filozof Jose Ortega y Gasset herhangi bir felsefe ekolüne sıkı sıkıya bağlanamayan bir düşünürdür. Felsefe, tarih, edebiyat eleştirisi, sosyoloji, gezi yazısı, yaşam felsefesi, tarih, fenomenoloji, toplum, siyaset, basın ve roman üzerine çeşitli konularda yazılar yazmıştır.

Jose Ortega y Gasset bir filozof olmanın yanı sıra eğitimci, denemeci, kuramcı, eleştirmen, editör ve siyasetçiydi. “Profesyonel bir filozof” olmak için hiç çaba göstermedi; daha ziyade “felsefi deneme yazarı” olmayı hedefledi. Bunun pek çok nedeni olsa da esas önem taşıyan nedenlerden biri, daha kısa metinlerle daha fazla insana ulaşabileceği umuduydu.

Ortega sadece yirminci yüzyılın Kıta Avrupası’ndaki en önemli filozoflarından biri olmakla kalmadı, aynı zamanda Latin Amerika felsefesi üzerinde, özellikle de varoluşçuluk ve perspektivizmi tanıtarak önemli bir etkiye sahip oldu.

Jose Ortega y Gasset 1883 yılında Madrid’de doğdu ve hayatının uzun yıllarını çeşitli ülkelerde geçirdikten sonra 1955 yılında orada öldü. Hayatı boyunca gazete endüstrisinin içinde yer aldı. Küçük yaşlardan itibaren bir gazeteyi yönetmenin ve yazmanın ne demek olduğunu öğrendi ve bunun da yazı stili üzerinde önemli bir etkisi oldu. Büyükbabası, bir dönem ünlü bir günlük gazete olan El Imparcial‘ın kurucusuydu ve Jose Ortega y Gasset ilk makalesini 1904 yılında, Madrid Central Üniversitesinden felsefe doktorasını aldığı yıl yazdı. Tezinin başlığı The Terrors of Year One Thousand (Bin Yılın Dehşeti) idi ve bu tezde Ortega’nın daha sonra derinlemesine inceleyeceği bir konuya duyduğu erken ilgiyi görürüz: tarih felsefesi. Tezini bitirirken, üç çocuk sahibi olduğu eşi Rose Spottorno ile de tanıştı.

Ortega yurtdışında Almanya, Fransa, Arjantin ve Portekiz’de bulundu. Bu yılların bir kısmı sürgünde geçti, çünkü İspanyol siyasetini her yönden sert bir şekilde eleştiriyordu. Zaman zaman hangi siyaset felsefesini daha çok savunduğu konusunda tereddüt etse de hem komünizme hem de faşizme karşı oldukça sertti. Bu nedenle Jose Ortega y Gasset‘nin siyasi görüşünün ne olduğu çoğu zaman net değildir ve zaman zaman dönemin bazı önemli siyasetçileri tarafından yanlış değerlendirilmiştir. Örneğin, İspanyol Faşist Partisi Falange‘ın kurucusu ve diktatör Miguel Primo de Rivera’nın oğlu José Antonio Primo de Rivera, Ortega’nın siyaset felsefesini kendi ihtiyaçlarına en iyi uyacak şekilde kötüye kullanmıştır.

Jose Ortega y Gasset

Jose Ortega y Gasset

Ortega bir süre Rivera’yı destekledi ancak daha sonra her türlü tek adam yönetimine şiddetle karşı çıkmaya başladı. Başlangıçta Falange‘ı ve liderleri General Francisco Franco’yu da destekledi, ancak sonunda onlarla da arasında büyük bir anlaşmazlık çıktı. Bununla birlikte, 1936-1939 yılları arasındaki İspanya İç Savaşı sırasında, muhtemelen her iki tarafın amaçlarından duyduğu memnuniyetsizliği ifade etmek için oldukça pasif kalmıştır. Yine de yazılarındaki belirsizlikler göz önüne alındığında, Jose Ortega y Gasset İspanya’daki siyasi yelpazenin her iki ucu tarafından kötüye kullanılmıştır. Bu kafa karışıklığı ‘aristokrasi aşkı için sosyalist eğilimler’ gibi yorumlarda da görülebilir. Ortega 1933’te siyasetten çekildi, çünkü eğitim yoluyla sosyal ve kültürel değişim yaratmakla daha çok ilgileniyordu. 1936’dan sonra yazılarının büyük çoğunluğu felsefi niteliktedir.

İspanya İç Savaşı, Hitler ve Naziler gibi bazı konularda fazla sessiz kalması da bazı tartışmaları beraberinde getirmiştir. İkinci Dünya Savaşı’na ilişkin yorum eksikliği ile zaman zaman çakışmış olabilecek bazı depresyon nöbetleri geçirmiştir. Zaman zaman bir tür tarafsızlığı deneyimleyebileceği bir yerde olmayı arzuluyordu ki bu da onu Arjantin’e çekti. 1936’dan 1955’teki ölümüne kadar sağlığı kötü gitti ve üretkenliği önemli ölçüde azaldı. Yine de Nazizmi açıkça eleştirmemesi tam olarak açıklanamamıştır. Savaş, gününün çok az yazdığı birkaç ana konusundan biriydi, çünkü Jose Ortega y Gasset muhtemelen savaş zamanında kelimelerin silahlarla rekabet edemeyeceği görüşünü savunuyordu.

Jose Ortega y Gasset‘nin sosyalizme meylettiği dönemler de olmuştur. Ancak, esasen, dönemin geleneksel veya baskın siyasi görüşlerinden hiçbiri yeterli değildi ve nihayetinde, demokrasi, kapitalizm, Bolşevizm, faşizmden duyduğu memnuniyetsizlik ve yaşamı boyunca gelişen kitle insanı tipinden duyduğu tiksinti nedeniyle kendi meritokrasi modelini geliştirdi. Siyasi görüşleriyle ilgili pek çok kafa karışıklığına rağmen, bu görüşler belki de en iyi şekilde, ekonomik ve entelektüel faydaların toplumun geri kalanına aktarıldığı eğitimli bir azınlığın desteklenmesi olarak özetlenebilir. Muhtemelen en iyi sınıflandırma, liberalizmin meritokratik temelli bir versiyonu olan seçici birey sınıflandırması olacaktır.

1905 yılında Almanya’daki üç eğitim döneminden ilkine başladı ve Leipzig Üniversitesinde sekiz ay kaldı. 1907’de burslu olarak Almanya’ya döndü ve Berlin Üniversitesinde çalışmalarına başladı. Altı ay sonra Marburg Üniversitesine gitti ve bu deneyim kendisini özellikle etkiledi. Jose Ortega y Gasset; Hermann Cohen ve Paul Natorp’un yanında yaptığı çalışmalardan dolayı başlangıçta orada yaygın olan Yeni-Kantçılık’tan oldukça etkilenmiştir. İdealizmin bu etkisi, otuz iki yaşında yayınladığı ilk kitabı Meditations on Quixote‘de oldukça belirgindir; ancak daha sonra idealizmi şiddetle eleştirecektir. Aynı zamanda bu dönemde Husserl’in fenomenolojisini ve onun felsefi perspektifinde hem bir etki hem de bir eleştiri olarak önemli bir yer tutacak olan özgün bilinç kavramını keşfetmiştir.

1910 yılında Madrid Üniversitesine metafizik profesörü olarak geri döndü ve aynı yıl eşi Rosa Spottorno ile evlendi. Bu yeni görevi, hem balayı hem de Marburg’daki çalışmalarına devam etmek için bir fırsat olan 1911’de Almanya’ya üçüncü bir seyahat için kesintiye uğradı. Ortega ve Spottorno’nun Miguel Alemán adını verdikleri ilk oğulları, Almanya’daki bu son uzun yurtdışı döneminde dünyaya geldi. Miguel’in ikinci adı “Alman” anlamına gelmektedir ve bu da Jose Ortega y Gasset‘nin bu ülkeye duyduğu büyük ilgiyi göstermektedir, zira bu ülke kendisi için pek çok açıdan örnek bir devlet olacaktır. Ortega, diğer birçok Avrupa ülkesinin çok gerisinde olduğunu düşündüğü İspanya’yı modernleştirme hedefine sıkı sıkıya odaklanmıştı.

1932’den 1936’da İspanya İç Savaşı’nın başlangıcına kadar, idealizmden uzaklaşarak koşullara ayrılmaz bir şekilde bağlı olan bir “ben”i vurgulamaya başladı. Felsefesi için yeni bir odak noktası geliştirdi: en çok hayranlık duyduğu düşünürlerden biri olan Wilhelm Dilthey’den büyük ölçüde etkilenen tarihsel us. Amacı ne idealist ne de realist olan bir felsefe geliştirmekti.

1939’daki İç Savaş’ın sonunda İspanyol diktatör Francisco Franco’nun yükselişi, 1945’e kadar Arjantin ve Portekiz’de gönüllü sürgünde kalmasının ana nedeniydi. Daha sonra İspanya’ya dönüşü barışçıl bir dönüş olmadı. Geniş bir yelpazede siyasi düşmanlar edinmişti ve sonuç olarak özgürce yazmak ve öğretmek için mücadele etti. Seyahat etmeye ve başka yerlerde ders vermeye devam etmeye karar verdi. Daha sonraki yıllarda biri Marburg Üniversitesi’nden, diğeri Glasgow Üniversitesi’nden olmak üzere iki fahri doktora unvanı aldı. Ortega, özellikle hayatının son birkaç on yılında, Harvard’da ders verme daveti de dahil olmak üzere daha kapsamlı seyahat etmesini engelleyen kötü sağlık koşullarından muzdaripti. Amerika Birleşik Devletleri’ne ilk seyahatini 1949 yılında Aspen’de Goethe üzerine bir konferansta konuşurken yaptı. 1951’de Heidegger ile birlikte Darmstadt’ta bir konferansa katıldı. Mide ve karaciğer kanserine yenik düşmeden önce son konferansını 1955 yılında Venedik’te verdi.

Latin Amerika’da, Meksika’da Samuel Ramos ve Leopoldo Zea, Guatemala’da Luis Recasens Siches gibi Jose Ortega y Gasset‘den doğrudan etkilenen birçok önemli düşünür ve tarihi şahsiyet vardı; hatta Porto Rikolu politikacı Jaime Benítez (1908-2001) ülkesinin “Ortegocu Weimar” gibi olmasını istiyordu.

İlgili konular:

BİR YORUM YAZIN

ZİYARETÇİ YORUMLARI - 0 YORUM

Henüz yorum yapılmamış.

2005'ten beri çevrim içi felsefe yapıyoruz...