Thomas Hobbes ve Cisimler Dünyası
Hobbes’a göre felsefe genel anlamda cisimlerin nedenleri ve nitelikleriyle ilgilidir.
Üç cisim türü olduğu belirtilmişti; fiziksel cisimler, insan cismi ve politik cisim, yani devlet. Üçünü de ilgilendiren tek temel ilke devinimdir çünkü tümü de devinim içindedirler. Devinim bir yerin süreli olarak terk edilişi, başka bir yerin kazanılışıdır.
Devinime neden olan şey, devinen şeyin yerini değiştirir. Atalet halindeki şeyler, bir şey onları devindirmedikçe bu hali korurlar. Sadece devinen bir cisim, atalet halinde olan cismin devinimine neden olabilir. Devindirilen cisim atalet durumunu koruyamaz. Aynı şekilde devinim halinde olan cisim, devinimi başka bir cisimce durdurulmadıkça devinimini sürdürür. Hobbes, “sadece cisimler varolur” öncülünden hareketle, tüm gerçeklik süreçlerinin devinen cisimlerin terimleri içinde açıklanacağını söyler. Şeyler, içlerindeki bir şeyin başka bir şey tarafından devindirilmesi nedeniyle farklılaştıkları için sadece fiziksel olan değil, zihinsel olan da değişir.
Devinim, fiziksel cisimlerin, insan cisminin ve politik cisim olan devletin üçünü birden kapsayan tek temel ilkedir çünkü bunların üçü de devinim halindedirler.
Cismin uzamlılığı ve zamanlılığı da devinim kadar aslidir. Uzam, zihnin dışında varolan bir şeyin imgesi, zaman ise devinim içindeki öncenin ve sonranın imgesidir. Bunlar, nesnel temelleri olmakla birlikte, birer imge şeklinde zihnimizde varolmaktadırlar. Uzamın nesnel temeli, tüm niteliklerinden soyutlama içinde varolduğu düşünülebilen cisimdir. Cisim, uzamı nedeniyle ‘cisim’ olarak adlandırılmakta ve düşüncemize bağımlı olmadığı için ‘varolduğu’ kabul edilmektedir. Uzamın ve zamanın sonsuz olup olmadığı da onları imgeleme biçimimize bağlıdır. Uzamı ve zamanı bitimli olarak da, bitimsiz olarak da imgeleyebiliriz. Bu bakımdan kesin bir şey söylenemez. Uzam ve biçim tüm cisimlerde ortak olan ve cisim yok olmadığı sürece yok olmayan niteliklerdir.
Hiçbir cisim uzamsız ve biçimsiz olarak düşünülemez. Biçim değişebilir ama biçime sahip olmayan cisim olamaz. Bu nedenle uzam ve biçim birincil niteliklerdir. Oysa sertlik gibi bir nitelik yumuşaklık tarafından izlenebilir. Büyüklük de uzam ile aynı şeydir. Büyüklük de yer ile aynı mıdır? Hobbes’a göre aynı şey değildir. ‘Yer’ şu ya da bu nicelik ve biçimdeki herhangi bir cismin imgesidir ve bu imge zihnin dışındaki bir şey değildir; görüngüsel uzamdır, oysa büyüklük gerçek uzamdır ve yer dediğimiz imgeyi yaratmaktadır. ‹kincil niteliklerin bilince sunuluş biçimleri içinde var olmadıklarını bilgibilim alt başlığı altında ele almış bulunuyoruz: renk, ses, koku, tat ve dokunulabilir nitelikler görüngüden ya da imgeden başka bir şey değildirler. Felsefe bu görüngülerin, yani imgelerimizin nedenlerini bulma çabasıdır.
Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı
