Psikolojik hazcılık

Psikolojik Hedonizm (Psikolojik Hazcılık); Haz, Acı ve Değer üçlemesinin işlendiği bir felsefi disiplindir.

Bentham’ın “İlkeler“i üç kısma ayrılabilir:

1. İnsanoğlunu hangi güdülerin harekete geçirdiğine dair görüşleri;
2. Kullanışlılık veya faydalılığı açıklaması;
3. Mutluluğun hesabı (kalkülüsü) anlayışı.

Bentham haz ve acının dünyadaki tek tetikleyiciler ve mutlaklar olduğu kararına varmıştır. Bu yüzden İlkeler‘ini şöyle açar:

“Doğa, insanı iki hükümran efendinin buyruğu altına sokmuştur: acı ve haz. Ne yapmamız gerektiğini gösteren ve aynı zamanda ne yapacağımızı belirleyen sadece ve sadece onlardır. Bir yanda doğruyla yanlışın standardı, diğer yanda sebepler ve sonuçlar zinciri, hepsi onların saltanatına bağımlıdır. Onlar her yaptığımız, her söylediğimiz, her düşündüğümüz şeyde bizi yönetirler: bu bağ, bu tabi olma halinden kurtulmak için harcadığımız her çaba, bu gerçeği kanıtlamaktan, teyit etmekten başka bir işe yaramayacaktır. Kişi, dilinde onların imparatorluğunu inkar ediyormuş gibi görünebilir: ama gerçekte her zaman o imparatorluğa tabi kalacaktır.”

Bentham insanoğlunu motive eden şeyin ne olduğuna dair görüşlerini işte böyle açıklamaktadır. Epiküros gibi daha evvelki psikolojik hedonistlerde (hazcılarda) görüldüğü gibi, Bentham da insanın ikiz “hükümran efendilerin” yani haz ve acının büyüsü altında olduğunu iddia etmiştir. İnsanlar zevkli, keyifli ya da haz verici buldukları nesneler ve eylemlere doğru yönelecek, acı verici bulduklarındansa sakınacaklardır. Bununla birlikte, bir de reform olasılığı söz konusudur. Örneğin, eğer kişi ders çalışmayı ve okumayı acı verici buluyorsa, davranış ve tutumunu bundan zevk alabilecek şekilde değiştirmesi, reforma tabi tutması gerekecektir. Kim bilir belki de yeni şeyler öğrenmenin ödülü ya da sınavdan A almanın sağlayacağı tatmin, kişinin öğrenimi haz verici bulmasına yol açacaktır.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı; “Her Yönüyle Felsefeyi Anlamak” Kenneth Shouler