Jean le Rond d’Alembert Kimdir?
Jean le Rond d’Alembert (d. 16 Kasım 1717 – ö. 29 Ekim 1783), bir Fransız matematikçi, mekanikçi, fizikçi ve filozoftur.
Aynı zamanda Denis Diderot ile birlikte Encyclopédienın yardımcı editörlüğünü yapmıştır. D’Alembert’in dalga denklemleri için geliştirdiği metod ondan sonra kendi ismiyle adlandırılmıştır.
Fransız matematikçi, fizikçi ve düşünür. “D’Alembert ilkesi” diye bilinen teoremi ve tikel (kısmi) diferansiyel denklemler alanındaki öncülüğüyle tanınır.
16 Kasım 1717’de Paris’teki Saint-Jean-le-Rond kilisesinin merdivenlerinde bulunduğu için Jean Bap-tiste le Rond adıyla vaftiz edildi. Rousseau adlı bir camcı ile karısının himayesinde büyüyen Jean’ın, sonraları, Tencin Markizi Claudine Alexandrine Gue-rin ile topçu subayı şövalye Louis Camus Destouches’ un evlilikdışı oğulları olduğu anlaşıldı. Madame de Tencin’in salonu dönemin seçkin yazar ve düşünürlerini bir araya toplayan en ünlü salonlardan biriydi. Giderleri gizlice Destouches tarafından karşılanan Jean, 12 yaşında College Mazarin’e girdi ve kısa bir süre sonra d’Alembert adını aldı. Koleji bitirdikten sonra manevi annesinin evine dönen d’Alembert, sonraları kendisini yanma almak isteyen Madame de Tencin’i hiçbir zaman anne olarak kabul etmedi ve 50 yaşına değin Rousseau’ların yanında çok sade bir yaşam sürdü. D’Alembert’in tüm yaşamı boyunca önem verdiği iki kadından biri manevi annesi, öbürü de yazar Julie de Lespinasse olmuştur. 1765’te oldukça ağır bir hastalık geçiren d’Alembert’e Julie de Lespinasse baktı ve aralarındaki sarsılmaz dostluk 1776’da Julie de Lespinasse ölene değin sürdü.
1754’te Fransız Akademisi’nin üyeleri arasına katılan d’Alembert, 1772’de kuruluşun daimi sekreterliğine getirildi. Diderot’nun büyük Ansiklopedi girişiminde 1745’ten başlayarak yaklaşık on üç yıl boyunca etkin bir rol oynayan d’Alembert, 1758’de büyük gürültüler koparan bir yazısı nedeniyle Ansiklopediden ayrılınca bütün umudunu Akademi’ye bağladı. Ancak, bütün uğraşılarına rağmen bu dönemde Akademi’den önemli bir yapıt çıkmadı. D’Alembert günden güne daha çok umutsuzluğa kapılarak yaşadı. “Philosophe”larm çoğu ölmüş, Diderot ile eski bağlan kopmuş, hele 1778’de otuz yıllık dostu Voltaire’in ölümü onu derinden sarsmıştı. 29 Ekim 1783’te Paris’te 66 yaşındayken ölen d’Alembert ile Voltaire’in yazışmaları sonradan Condorcet tarafından derlenerek yayımlanmıştır.
D’Alembert 1738’de hukuk diploması almasına karşın avukatlık yapmayı düşünmüyor, tıp bilimlerine büyük ilgi duyuyordu. Ancak, bir yıl geçmeden gerçek eğiliminin matematiğe olduğunu anladı ve tüm çabalarını bu alana yöneltti. 1739’da integral hesabına, 1741’de katı cisimlerin akışkanlar içindeki hareketine ilişkin iki incelemesini sunduğu Fransız Bilimler Akademisi, o yıl d’Alembert’i1 üyeliğe kabul etti. Mekanikte “d’Alembert ilkesi” diye bilinen ünlü teoremini açıkladığı Traite de Dynamique (“Dinamik İncelemesi”) adlı kitabını 1743’te yayımlayan d’Alembert, ertesi yıl bu ilkeyi akışkanlara uyguladı ve o güne değin geometri yöntemleriyle incelenmiş olan bu konuya yeni bir yaklaşım getirdi. 1745’te yayımladığı Theorie Generale des Vents (“Rüzgârların Genel Teorisi”) adlı incelemesi ise ona Berlin Bilimler Akademisi’nin kapılarını açtı. D’Alembert bu yapıtını, kendisini Berlin’de kalması için ikna etmeye çalışan Prusya kralı II. Friedrich’e sunmuştu. 1763’teki en son ziyaretine değin d’Alembert’e birçok kez Berlin Akademisi Başkanlığı önerilmişse de, d’Alembert bu önerileri her seferinde geri çevirmiştir.
Paris’te doğan d’Alembert, yazar Claudine Guérin de Tencin ve topçu birliği subayı olan şövalye Louis-Camus Destouches’in gayri meşru çocuğudur. Destouches, d’Alembert’s doğduğunda, ülke dışındaydı ve o doğduktan birkaç gün sonra annesi onu Saint-Jean-le-Rond de Paris kilisesinin merdivenlerine bıraktı. Geleneklere göre, kilisenin koruyucu azizinin ismini aldı. D’Alembert bir yetimhaneye verilmişti yalnız kısa bir süre sonra bir camcının eşi tarafından evlatlık edinildi. Destouches gizli bir şekilde Jean le Rond’un eğitim masraflarını karşıladı fakat babalığının resmi olarak tanınmasını istemedi.
Gençliğinde pi sayısı hakkında çalışmalar yapmış ünlü bir bilim adamıdır. Aynı zamanda oran testinin mucididir. Dinamik eşitlik için aslında var olmayan “merkezkaç” kuvvetinin mucididir. Bu yöntem hareketli maddelerdeki ivme hesaplamalarını yaparken oldukça kolaylık sağlamaktadır.
D’Alembert Paris’te dönemin bazı salonlarının, özellikle Marie Thérèse Rodet Geoffrin, Marquise du Deffand ve Julie de Lespinasse salonlarının müdavimi olmuştu. Ayrıca, Mademoiselle de Lespinasse’a aşık oldu ve bunun sonucunda birlikte yaşamaya başladılar.
Uzun yıllar boyunca sağlık problemleri çekti ve ölümü idrar kesesindeki rahatsızlığı nedeniyle gerçekleşti. İnançsız olarak tanınan D’Alembert, sıradan ve isimsiz bir mezara defnedildi.
ESERLERİ:
Traite de dynamique, 1743, (“Dinamik İncelemesi”); Traite de l‘equilibre et du mouve-ment des fluides,\744, (“Denge ve Akışkanların Hareketi Üzerine inceleme”); Theorie generale des vents, 1745, (“Rüzgarların Genel Teorisi”); Recberches sur les cordes vibrantes, 1747, (“Titreşen Teller Üstüne Araştırmalar”); Recberches sur la precession des equinoxes et sur la nutation de l’axe de la Terre, 1749, (“Ilım Noktalarının Devinmesi ve Yer Ekseninin Üğrümü Üstüne Araştırmalar”); Elements de musique theorique zt pratique, 1752, (“Kuramsal ve Uygulamalı Müziğin Öğeleri”); Melanges de litterature et dephilosophie, 1753, (“Edebiyat ve Felsefe Karışımları”); Opuscules mathematiques, 1761-1780, 8 cilt, (Matematik Kitapçıkları”).
– d’Alembert’in Ansiklopedi’deki çalışmaları
– d’Alembert’in felsefi görüşleri
– Limit kavramı ve sonsuz seriler
– d’Alembert ve aydınlanma felsefesi
Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM)