Demokritos’un Değişim Anlayışı

Ona göre atomlar tıpkı Parmenides’in varlığı gibi asla yok olmasalar da nicel anlamda birbirleriyle birleşip dağılarak bir değişim meydana getirirler.

Böylece her türden değişim bir anlamda nicel temelde olup biter. Tüm değişim de atomların yer değiştirmesinden ya da sayıca artmasından oluşur. Örneğin bir nesne büyüyorsa yeni atomlar kazanıyor, küçülüyorsa eksiliyordur. Yani atomlar birleşiyor ve ayrışıyordur. Bu durumda nesnenin özdeşliği bozulmaz. Nesne yine aynı nesne olarak kalır. O hâlde eksilip çoğalan şey varlığın kendisi değildir. Varlık ezelî ve ebedîdir.

Değişim aynı zamanda nesnelerin niteliklerini değiştirmesi şeklinde olabilir. Ağaç yeşildir ve bir süre sonra sarı olur. Bu niteliksel değişmeler nesnenin özdeşliğini kaybettirmez. O zaman niteliksel değişmenin kaynağı yine nicelikseldir. Niceliksel değişimler belli bir ölçüyle sınırlı kaldığı sürece nesnenin özdeşliği devam edecektir. Nicel değişim nesnenin niteliğinde görünür bir değişime yol açabilir. Niteliğin değişmesi ancak gözlemlediğimiz zaman ortaya çıkar. Nesnenin niteliksel değişmesi, benim algılamamda yarattığı etkiden anlaşılır ve bu etkiden dolayıdır.

Nesneler aynı zamanda özsel bakımdan da değişebilirler. Bu tür bir değişme bir nesnenin artık o nesne olma özelliğini yitirmesidir. Demokritos’a göre bu durumda nesne yok olmaz. Yani nesneyi oluşturan atomlar ortadan kalkmaz. Sadece o nesneyi oluşturan atomlar çözülür ve başka bir hâle dönüşür. Özsel değişme atomların ya bütünüyle ayrışarak başka nesne gruplarına gitmesi ya da atomların en temellerinin yer değiştirmesidir.

Bütün bu değişimlere dikkat edildiğinde hepsinin de temelde niceliksel değişimler olduğu görülür. Burada Demokritos’un getirdiği fark şudur: Bu tabloda bütün olaylar fiziksel süreçlerdir. Yani evren olayları üzerinde herhangi bir akıl ya da iradenin etkisi yoktur. Tüm evren olayları atomlar arası etki ve tepki ilişkilerinden oluşmaktadır. O hâlde bunun mekanik bir evren tasarımına giden yolu araladığı söylenebilir. Bu düşüncenin Antik Yunan dünyası açısından önemli bir yenilik olduğu görülmektedir. Çünkü daha önceki düşüncelerde böyle açık bir mekanizm göze çarpmamaktadır. Son kertede Demokritos’un mekanik ve maddeci bir zihniyete sahip olduğu söylenebilir.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı