Felsefe hakkında her şey…

Özdeksizcilik (Berkeleycilik) Nedir?

28.11.2019
2.621
Özdeksizcilik (Berkeleycilik) Nedir?

Maddenin kendine özgü bir gerçekliği olmadığını kabul eden öğretiye maddesizcilik ya da immateryalizm denir. Evrenin temelinin ve genellikle gerçekliğin özünün cisimsel olmadığını öne süren öğretidir. Ruhun cisimsel olmadığını öne sürer.

Özdeksizcilik teriminin yaratıcısı olan Berkeley, bu sözcüğü kendi felsefesi için kullanmıştır. Onun idealizm anlayışına immetaryalizm denir. Materyalizmin tam zıddı olup âlemin kendi kendine hiçbir gerçekliği olmadığını, binaenaleyh maddenin de dış âlemin de nesnelerin ve her türlü madde türevlerinin de tasavvurlarımız ve fikirlerimiz dışında mevcut olmadıklarını ileri sürer.

Ona göre ancak ruh vardır. Maddenin varlığı “İdrak edilmiş” olmaktan ibarettir, bizim idraklerimizin sebebi de Tanrı’nın iradesi olup dıştan, başka başka bir sebep değildir. Bu bakımdan maddeye ayrıca bir varlık yüklenemez.

Georges Berkeley’in öğretisine, Berkeleycilik denir. Berkeley tarafından ileri sürülen bu öğretiye göre “varlık algılamadır” ve algılarımızın ve düşüncemizin dışında özdek diye bir şey yoktur. Özdeği felsefesel bir kavram olarak bir yana iten ve onu somut biçimleri ve somut biçimlerin özellikleriyle aynılaştırma yanılgısına düşen Berkeley, “İnsan Bilgisinin İlkeleri Üstüne Araştırma, 1710” adlı yapıtında şöyle demektedir:

“Tasarımların zihinsiz var olmadığını ve var olmayacağını herkes bilir. Çeşitli duyumların da onları algılayan zihinden başka bir yerde var olamayacakları bana hiç de daha az açık gelmemektedir. Var olmak deyimiyle ne denmek istendiği iyice incelenecek olursa bu savım çok daha iyi anlaşılacaktır. Üstünde yazı yazdığım ‘masa vardır’ dediğim zaman, onu görme ve dokunmayla algıladığımı söylemiş oluyorum. Bunun gibi bir koku vardı, demek ki koklamakla algılamıştım; bir ses vardı, demek ki işitmekle algılamıştım. Bütün bu anlatımlarda ‘var olan’ın algılanan olduğu açıkça görülmektedir.”

Bu savıyla özdekçiliğe savaş açan piskopos Berkeley, fiziksel nesnelerin tasarımlar olduğu savından yola çıkarak tasarımların algılanarak var olduğu ve bundan ötürü de fiziksel nesnelerin algılanmadan ibaret bulunduğu sonucuna varmaktadır.

Üç Konuşma” adlı 1713 yılında kaleme alınan yapıtında öznel idealizm savını daha da geliştirmiştir. Bu yapıtında da “Duyulur evren, duyularımızla algıladığımız evrendir. Duyularla tasarımlardan başka hiçbir şey algılanamaz. Hiçbir tasarım zihinden başka hiçbir yerde var olmaz” denilmektedir. Ona göre, “Düşünmeyen bir varlığın bir zihin tarafından algılanmaksızın var olduğunu ileri sürmek olanaksız bir çelişmedir.”

Ona göre renk ancak onu gören için, koku ancak onu duyan içindir. Onları var eden bizim onları algılayan ruhsal varlığımızdır, bizim onları algılayan ruhsal varlığımız olmasaydı onlar da olmazlardı. Nesnelerle onların bizdeki düşüncesi bir ve aynı şeydir, nesneler düşüncelerdir. Cisimlerin nesnel varlıkları yoktur, onları var eden bizim ruhumuzdur. İnsanlar sonsuz güçlü ruhun (tanrının) etkisiyle düşünceler algılayan ruhlardır.

Kumaşın kırmızı olduğu kesin değildir, gözlerimiz sarılığa tutulmuşsak bu kumaşı sarı gördüğümüz gibi, gözleri bizim gözlerimizden başka yapıda olan hayvanlar bu kumaşı başka renklerde görebilirler. Demek ki renk, kumaşta değil gözlerdedir. Var olan bir şey, kendinden başka olması olanaklı bulunmayan bir şeydir. Oysa nesneler, çeşitli algılara göre çeşitli şeyler, eş deyişle kendileriyle aynı kalamayan şeylerdir. Örneğin önümüzde duran bir kap su, elimiz sıcaksa soğuk ve elimiz soğuksa sıcaktır, eş deyişle kendi kendisiyle aynı değildir. insanın hafif bulduğunu karınca ağır bulur. Tatlı bir tatla güzel bir koku haz, acı bir tatla kötü bir koku acı verir; demek ki tatlar ve kokular da zihnimizdedir.

Berkeley, Antik Çağ Yunan şüphecisi Ainesidemos‘un yüzyıllarca önce ileri sürdüğü kanıtları bir bir yineler. Özetle, bizzat idealizm gibi özdeksizcilik savı da neresinden tutarsanız tutun, ipe sapa gelmez bilim dışı bir savdır. Ünlü bir diyalektikçi şöyle der:

“Öğretilerinde bir otobüsü düşünce sayanlar, onun altında ezilmemek için karşı kaldırıma seğirtirken, otobüsün düşünceden ibaret olmadığını pekala bilirler.”

BİR YORUM YAZIN

ZİYARETÇİ YORUMLARI - 0 YORUM

Henüz yorum yapılmamış.

2005'ten beri çevrim içi felsefe yapıyoruz...