Lamarkçılık Nedir? Dönüşümcülük

Lamarkçılık, yaşamsal sürecin çevreye uyma zorunluluğundan doğan dönüşümlerini kalıtımla kuşaklardan kuşaklara geçerek evrimleştiğini ileri süren kuramdır.

Lamarkçılık, Türk Dil Kurumunca yayımlanan Ruhbilim Terimleri Sözlüğünde İng. Lamarckianism deyimi karşılığı olarak şöyle tanımlanmaktadır:

“Canlı bir varlığın yaşadığı sürece örgenlerinden birini kullanmasından ya da kullanmamasından doğan değişmelerin bir kuşaktan ötekine geçtiğini savunan bir evrim kuramı.”

Fransız doğa bilimcisi Jean Baptiste Lamarck (1733-1829), türlerin değişmezliği kuramına karşı çıkarak, evrim düşüncesinin ilkel ama tutarlı bir biçimini sunan kişidir.

Kuramın karakteristik özellikleri şunlardır:

• Canlı varlıkların cansızlardan türediğini ileri sürmüştür,
• Canlıların çevreye uyma zorunluluğunu saptamıştır (değişikliklerin çevreye uyma zorunluluğundan (ihtiyaçlardan) kaynaklandığını ileri sürmüştür N.)
• Çevreye uymanın gerektirdiği değişikliklerin kalıtımla kuşaklardan kuşaklara geçtiğini savunmuştur.

Lamarkçılık Kuramı ‘dönüşümcülük’ adıyla anılır.

Lamarck, dönüşümsel evrimin sadece çevreye uyma zorunluluğundan ileri geldiğini sanıyordu. Örneğin zürafanın önceleri otla beslenen normal boyunlu ve bacaklı bir hayvan olduğunu, yaşadığı çevre çöl haline geldiği için başka bir çevreye geçerek yiyeceğini yüksek dallardan sağlamak zorunda kaldığını, boynunun ve bacaklarının o yüksek dallara yetişebilmek için ve zorunlu olarak uzamış bulunduğunu ileri sürmüştür.

Yeryüzünde her niş (farklı beslenme bölgesi) canlılar tarafından doldurulmuştur. Her nişe uygun canlılar evrimleşmiştir. Canlılar nişlere uygun olarak evrimleşmişlerdir. Zürafalar da ağaçların yüksek dallarındaki yiyeceklerle beslenmeye göre evrimleşerek o nişi (ağaçların yüksek kısımları beslenme bölgesini) dolduran hayvanlardır.

İngiliz bilgini Charles Darwin, buna, birçok evrimsel olayları daha iyi açıklayan doğal ayıklanma olgusunu eklemiştir. Doğal ayıklanma, Lamarck’ın değişikliklerin çevreye uyma zorunluluğundan kaynaklandığı savına karşıt değildir, onu tamamlar. Doğal ayıklanmada da çevreye en iyi uyum sağlayanlar evrimleşmeye devam eder, uyum sağlayamayanlar ayıklanır.

Çok ilerici bir kuram ileri sürmesine karşın, Lamarck’ın gerici düşünceleri de vardır.

Lamarck, varlıkların gelişmesini tanrısal bir amacın belirlediğine inanıyordu. Çünkü ona göre özdeksel olanda kendinden bir gelişme gücü olamazdı. Bununla beraber evrimcilik alanında en yetkin kuramı oluşturan Charles Darwin, ondan yararlanmıştır, Lamarck’ın gerek çevre ve gerek kalıtım görüşlerini kendi kuramında kullanmıştır.