Fideizm (İnancılık)

Fideizm ya da inancılık, bilginin yerine inan’ı koyan öğretilerin genel adıdır. İnan, asla tanıtlanamayacak olanın kabul edilmesidir. Fideizm, inancın akıldan bağımsız olduğunu ya da akıl ve inancın birbirlerine düşman olduğunu ve inancın belirli gerçeklere ulaşmada üstün olduğunu savunan bir epistemolojik teoridir.

Fideizm, Tanrı’ya inanç yoluyla bağlanan ve deney alanının dışında kalan bütün metafizik öğretileri kapsamaktadır. Orta Çağ aydınları bu metafizik zorunluluk yüzünden, usla inanın alanlarını ayırmak ve çifte gerçek öğretisini ileri sürmek zorunda kalmışlardır. Çifte gerçek öğretisine göre inanın alanı başka ve usun alanı başkadır. İnsancılık usçuluğa karşı kullanılmış bir deyimdir.

Örneğin Blaise Pascal (1623-1662) şöyle der:

“Ey beceriksiz akıl, zavallılığını anla. Ey budala doğa, sus, Tanrı’nın varlığını, kanıt ve tanıtlarla değil, inana varmakla elde edebilirsin.”

Pierre Bayle (1647-1706) de şöyle demektedir:

“Tanrı düşüncesini akılla bağdaştırmaya çalışmak boşunadır. Bunlar hiçbir zaman bağdaşamazlar. Öyleyse her birini kendi alanı içinde değerlendirmek gerekir.”

Gerçek erdem, aklın aldığına değil, aklın almadığına inanmaktır. İslam felsefesinde Eş’ariler de şöyle demektedirler: Akıl, hiçbir zaman gerçeğe ulaşamaz. Kul ancak kayıtsız şartsız inanmakla mutlu olabilir. Kaldı ki aklın bugün bilmediğini yarın da bilemeyeceği söylenemez. Öyleyse insan bugün ulaşamadı diye yarın belki de ulaşabileceği gerçekler üstünde inanını yitirmemelidir.

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım