Çelişik Nedir, Ne Demektir?
Aralarında çelişme bulunanların niteliğine çelişik denir.
Çelişik bir mantık terimidir, nitelik ve nicelik bakımından birinin doğruluğu ötekinin yanlışlığını ve birinin yanlışlığı ötekinin doğruluğunu gerektiren önermeleri dile getirir.
Çelişik önermelerin, özneleriyle yüklemleri aynı olduğu hâlde, nitelik bakımından biri olumlu ve öteki olumsuz, nicelik bakımından biri tümel öteki tikeldir.
Örneğin,
“Bütün insanlar akıllıdır – Kimi insanlar akıllı değildir” önermeleri nitelik ve nicelik bakımından çelişiktir, çünkü biri olumlu, öbürü olumsuz, biri tümel ve öbürü tikeldir.
Bu çelişik önermeler birbirlerini yalanlarlar, biri doğruysa öbürü yanlış ve biri yanlışsa öbürü doğrudur. İkisi birden doğru ve ikisi birden yanlış olamazlar.
Bu yüzden konuşma dilinde birbirini yalanlayan düşünce, görüş, duygu ve davranışlara çelişik denir.
Mantıkta önermelerin dışında birinin varlığı öbürünün yokluğunu ve birinin yokluğu öbürünün varlığını gerektiren kavramlar da çelişiktir. Örneğin renkli-renksiz kavramları çelişiktir, çünkü bir şey renkliyse mutlaka renksiz değildir, renkli değilse mutlaka renksizdir ve bunların arasında üçüncü bir olanak yoktur.
Diyalektik dilde çelişik terimi, mantık dilindeki anlamından büsbütün başka bir anlamda, “devindirici ve geliştirici karşıtlığın niteliği” anlamında kullanılır.
Çelişik teriminin mantıksal ve diyalektik dillerdeki anlam ayrılığı, çelişme teriminin mantıksal ve diyalektik dillerdeki anlam ayrılığına uygun düşer.
