Lohn Locke ve Ampirizm (Empirizm, Deneycilik)

Ampirizmin kurucusu Locke, bilginin kaynağında tecrübenin, deneyin bulunduğunu söyler.

Ona göre insan zihni dünyaya boş bir levha (tabula rasa) olarak gelir. Tüm bilgilerimizin kaynağı deney ve alışkanlıklardır. Ona göre bilgilerimiz doğuştan olsaydı, cahil yada budala olarak gördüğümüz kişilerin de akıl ilkeleri, matematik kavramlar ve tanrı hakkında bilgisi olması gerekirdi. Nitekim bugün öyle toplumlar vardır ki tanrı konusunda hiçbir düşüncesi ya da onu anlatacak sözcükleri dahi yoktur.

Locke’a göre bilginin iki kaynağı vardır. Birincisi dış dünyayı duyularla tanımamızı sağlayan dış deney (duyum), ikincisi ise zihnimizin çeşitli işlemlerini bize bildiren iç deney (refleksiyon)dir. Ona göre bütün bilgi ve düşüncelerimiz bu iki kaynaktan elde edilir. Kaynağı deney olan bu tür bilgilere felsefede aposteriori bilgiler denir. Onda her tür bilgi aposterioridir.

Locke’a göre bilginin meydana gelebilmesi için şu yetilere ihtiyaç vardır:

1. Zihnimize gerekli tasarımları sağlayan algı,
2. Zihnimize gelen tasarımları saklayan bellek,
3. Tasarımları yada düşünceleri birbirinden ayırmamıza yarayan ayırt etme yetisi,
4. Tasarım ve düşünceleri birbiriyle karşılaştırmamızı sağlayan karşılaştırma yetisi,
5. Bir çok tasarımı ve düşünceyi birleştirmemizi sağlayan birleştirme yetisi ve
6. Benzer düşünce ve tasarımlardaki ortak ögeyi bulup çıkarmaya yarayan soyutlama yetisi.

Locke’a göre üç tür bilgi edinme yolu bulunur:

a. Sezgisel bilgi: Bu bilgi edinme yoluyla insan kendi varlığının bilgisine sahip olur. Bu tür bilgiler kesin ve sağlam bilgilerdir.

b. Duyusal bilgi: Bu bilgi edinme yoluyla insan dış dünyadaki varlıkların bilgisine sahip olur. Bu tür bilgiler kesin ve sağlam bilgi değildir.

c. Tanıtlayıcı bilgi: Tanıtlama, metallerin genleşmesini ısıya dayandırma, cisimlerin düşüşünü yer çekimine bağlama işleminde olduğu gibi, ortak terimleri bulunmayan önermeler arasında bir nedensellik bağıntısı kurma işlemidir. Bu tür bilgi edinme yoluyla da insan Tanrı’nın varlığını kanıtlar.

Görülüyor ki Locke rasyonalistlerin görüşlerine karşı çıkmış, deneyden gelmeyen birtakım bilgilere sahip olduğumuz varsayımını bir düş, bir yanılgı olarak görmüş ve tüm bilgilerimizin deneyden geldiğini göstermeye çalışmış bir filozoftur.

Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 3. Sınıf “Çağdaş Felsefe Tarihi” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı