İlerlemecilik, pragmatizm akımının eğitime uyarlanmış biçimidir. Pragmatizmde değişim ya da değişme fikri, gerçeğinin özü olarak görülür. Bu nedenle de eğitim felsefesindeki ilerlemecilik akımında da eğitimin sürekli bir gelişim içinde olduğu öne sürülmektedir.

Bu bağlamda eğitimciler yeni bilgiler ve çevredeki değişmeler ışığında politika ve yöntemlerini değiştirebilmeli ve bunları eğitime uyarlayabilmelilerdir. Çünkü eğitimin özü, tecrübenin sürekli olarak yeniden inşa edilmesinde, yeniden biçimlendirilmesinde yatmaktadır.

İlerlemecilik, pragmatist felsefeye dayanır ve pragmatist felsefenin eğitime uygulanması olarak kabul edilir. Pragmatist felsefenin savunduğu temel görüş değişim olduğu için, ilerlemecilik akımı, geleneksel eğitimin katı disipline dayalı, müfredat ve öğretmen merkezli, edilgen insan yetiştirme anlayışına karşı çıkmışlardır.

Bu anlamıyla bir yanıyla İngiliz empirizm geleneğine, diğer yandan modern gerçekçiliğe dayanan bu akım, Amerikalı filozof Charles Sanders Peirce tarafından geliştirilmiş, pragmatist geleneğin kurucusu olarak kabul edilen William James ve aletçilik olarak bilinen felsefe akımının kurucusu ünlü Amerikan filozof John Dewey tarafından yaygınlaştırılmış ve zenginleştirilmiştir.

İLERLEMECİ EĞİTİM ANLAYIŞI

İlerlemecilik, tamamen öğretmen merkezli ve öğrencinin pasif olduğu bir anlayışı kesinlikle reddeder; çünkü bu anlayışın merkezinde birey, yani öğrenci vardır.

Geleneksel ve katı anlayışın olmadığı ilerlemecilik anlayışında öğrenci bilgiyi araştırarak kendi öğrenme durumuna göre özgür bir şekilde elde eder ve kendi öğrenme durumlarını kendisi belirleyerek öğrendiği bilginin sorumluluğunu da kendisi alır. Öğrenci bir bilim adamı gibi hareket eder, böylece kalıcı öğrenme gerçekleşir.

İlerlemeci eğitim anlayışı, öğrenci merkezlidir.

Bu felsefeye göre öğrenme ortamında tek bir yöntem veya teknik yoktur. Her bireyin öğrenme durumu farklı olacağı için yöntem ve teknik çeşidi de artmaktadır.

İlerlemecilik akımına göre okul yaşama yakın değil, bizzat yaşamın kendisidir. Eğitim etkin katılıma, işbirlikli öğrenmeye, problem çözmeye dayalı; gerçek yaşantıların sunulduğu, araştırma inceleme faaliyetlerinin yoğun bir şekilde yapıldığı, öğretmenin sadece bilgiyi öğrenciye veren değil, öğrencinin kendi öğrenmesine rehberlik ettiği, sorumluluk, demokratik yaşam gibi becerilerin öğretildiği bir şekilde yapılmalıdır.

Bu ortamda şüphesiz öğrenci kendisini rahat hissedecek ve öğrenmeye karşı kendi kendisini motive ederek kalıcı öğrenmeler gerçekleşecektir. Aynı zamanda araştırma ve sorgulamaya dayalı bir eğitim ortamı olacağı için, ezber bilgi yer almayacak öğrencilerin kendisini ifade etme becerisi de gelişecektir.

İLERLEMECİLİĞİN DAYANDIĞI TEMEL İLKELER

1. Eğitimde aktif öğrenme ön plana çıkarılmalı ve öğrenmeler çocuğun ilgilerine göre şekillendirilmelidir. İlerlemeciler, öğrenen insanın bir bütün olarak görülmesi gerektiğini kabul ederler. Buna dayalı olarak insanın merkezde olduğu bir eğitim düzenini benimserler. Öğrenen; ilgi, kapasite ve özelliklerine uygun bir eğitim programı içinde yetişmelidir.
2. Öğrenmede “problem çözme yöntemi” esas alınmalıdır. İlerlemeci eğitim görüşünde bilginin soyut olarak elde edilmesi ve bilginin öğretmen tarafından öğrencilerin zihinlerine doldurulması görüşü yer almaz. Bilgi önemli ve anlamlı ise, insanlar o bilgi ile bir şeyler yapabilmelidir. Bilgi etkileşim içinde aktif olarak kazanılmalı ve öğrenenin ilgilerine bağlı olarak öğrenilmelidir. Problem çözme bilgi edinmede esastır. Bilgi yaşantı edinmede, yaşantıları geliştirmede ve yeniden düzenlemede bir araçtır. Bu açıdan problem çözme, kritik düşünme ve daha önce öğrenilmişlerin yeniden geliştirilmesini içerir.
3. Okul yaşama hazırlık olmaktan çok, yaşamın kendisi olmalıdır. Okul, çocukların eleştirici güçlerini kullanarak yaşadıkları bir yer olmalıdır. Okulda çocuğa uygun öğretim ortamları hazırlanırken, hayatında karşılaşacağı durumlara yer verilmelidir.
4. Öğretmenin görevi yönetmek değil, rehberlik etmektir. Öğrenciler kendi gelişimlerini kendileri plânlamalı, öğretmen de bu durumda onlara rehberlik etmelidir. Öğretmen, öğretme ortamını hazırlayıcısı, yol göstereni ve koordinatörüdür. Otoritenin tek kaynağı olarak görülmemelidir.
5. Okul, öğrencilerin yarışmadan çok, işbirliğine özendirmeli ve yöneltmelidir. Uygar bir yaşam için eğitim bir gurup yaşantısı olmalıdır.
6. Demokratik eğitim ortamı; bunun için de okulda, öğrencilerin kendi kendilerini yöneltmelerine, fikirlerin serbestçe tartışılmasına, okul faaliyetlerinin öğrencilerle birlikte planlanmasına ve herkesin eğitim yaşantısı sürecine katılmasına imkan sağlanmalıdır. İlerlemeciler, bireyin dinamik yönüne ağırlık getirerek, onun grup sürecine katılarak, bilimsel yöntemleri kullanarak kendi kendisini gerçekleştirmesine önem vermektedir.

İlerlemecilik felsefesi, katılımcılık, demokratikleşme, çocuğun merkeze alınması, yaşantılar yoluyla öğrenme gibi ilke ve uygulamalarıyla eğitim felsefeleri arasında muhafazakâr esasici ve daimici anlayışların anti tezidir. Yeni söylem ve anlayışla kuşkusuz eğitim alanında bir çığır açtığı da gerçekliktir.

İlerlemecilik, bir bakıma eğitimde yerelleşme ile evrenselleşmenin sentezinin oluşturulduğu devrimdir. Eğitmen ve öğretmenlere bu aşamada düşen görev, uygulama olanağı bulunanların yaşama geçirilmesi ve eleştiri ve özeleştiri yoluyla eksiklerin tamamlanması yanlışların düzeltilmesidir denilebilir.

Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 4. Sınıf “Eğitim Sosyolojisi” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Prof. Dr. Hüseyin Akyüz – Eğitim Sosyolojisinin Temel Kavram ve Alanları Üzerine Bir Araştırma; Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Diğer Ders Notları (Ömer YILDIRIM)