Devlet felsefesi

Devlet felsefesi; devletin kökeni, yapısı; hukuk, haklar; yönetim tarzları, kurumlar, toplum ve toplumsal yapı gibi konuları ele alan ve siyaset felsefesinin bir dalını meydana getiren felsefe disiplinidir. Devlet felsefesi, içinde hukuk felsefesini de barındırmaktadır. Devlet felsefesi başlığı altında sıralanan bu unsurlar, kültürel dünyanın çok büyük bir bölümünü içine almaktadır.

Devlet felsefesi, Platon’un “Devlet” isimli eseri ile Aristoteles’in “Politika” adlı kitaplarıyla birlikte tartışılmaya başlanmış, Batı düşüncesinde de günümüze kadar değerini ve konu güncelliğini korumuştur.

Siyaset felsefesinin bir dalını meydana getiren ve toplumsal yaşamla devletin doğuşunu, doğasını ve anlamını araştıran, insanlarla insanların içinde yer aldıkları siyasi örgütlenmeler arasındaki ilişkileri inceleyen devlet felsefesi, devlet dediğimiz kurumun farklı biçimlerde ele alınışıyla varlığını sürdürmektedir.

Devlet felsefesinde devlet, şu hâlleriyle ele alınmaktadır:

Doğal bir kurum veya organizma olarak devlet

Devletin doğal bir kurum olduğu yaklaşımının klasik temsilcisi Platon’dur. O, devleti büyük ölçekli bir insan ya da organizma, bireyin bir devamı olarak görür ve bu durumun bir sonucu olarak da sırasıyla akıl, can ve iştihadan oluşan üç parçalı ruh anlayışını aynen devlete uygular. Buna anlayışa göre devletin temelini insan doğasında bulmak mümkündür.

Kurumlar ve hizmetler sistemi olarak devlet

Bu anlayış devletin, yönetimde bulunanlardan ayrı olan; fakat yöneticilerin karar ve ehliyetleriyle gelişmesine katkıda bulundukları bir kurumlar ve hizmetler sistemi olduğunu dile getiren Aristotelesçi devlet anlayışıdır. Bu çerçeve içinde, Aristoteles’te, devletin asıl amacı, yurttaşların maddi bakımdan refaha ulaşmaları, ama daha çok ahlaki bakımdan gelişmeleri ve olgunlaşmalarıdır. Devlet, bu amaç için vardır. Yani, ona göre, devlet yö­netimleri kendi başlarına iyi ya da kötü değildir, ancak söz konusu amacı gerçekleştire­bilmesine göre, iyi ya da kötü devlet vardır.

Yapay bir varlık ve araç olarak devlet

Yapma bir varlık ve araç olarak devlet anlayışının klasik temsilcileri Rousseau, Hobbes ve Locke üçlüsüdür. Bu anlayışa göre, insan mutlak bir özgürlük durumu içinde var olamaz. Mutlak bir özgürlük durumunda, insanı dışarıdan belirleyen ve sınırlayan hiçbir güç olamayacağından, her insan neyin iyi olduğuna kendisi karar verir ve kendi çıkarlarını hayata geçirmeye çalışır. Bu ise tam bir çıkar çatışmasına, hatta insanlar arasında bir savaşa yol açar. Fakat böyle bir durum, tüm insanlara zarar vereceğinden, insanlar bir araya gelerek, aralarında bir sözleşme yaparlar. İnsanlar toplum sözleş­mesi adı verilen bir uzlaşma ve anlaşmaya dayanarak, ortak iradelerini temsil edecek bir gücü, kendileri için hakem ve yönetici olarak tayin ederler. Buradan da anlaşılaca­ğı gibi, söz konusu anlayışta devletin doğal bir temeli yoktur. Bu yaklaşımda devlet, insanları birbirlerine karşı koruyacak ve ken­dilerini geliştirmelerine imkan verecek bir araç olarak ortaya çıkar.

Millî bir ruh olarak devlet

Bu, devleti, kendi irade, ehliyet, yeteneği, ve amaçları olup bir üniversiteye benzetilebilecek cisimleşmiş bir kişi, dünyadaki ilahi düşünce, millî bir ruh olarak gören Hegelci devlet anlayışıdır. Devletin içeriğini millî ruhun meydana getirdiğini öne süren Hegel’e göre, millî ruh, din, hukuk, bilim, sanat, sanayi gibi türlü özel alanlara ayrılır.

Bir makine olarak devlet

Bu görüş, devletin, devleti kontrol edenlerin, gücü elinde bulunduranların çıkar ve tercihlerinden hareketle politikalar üreten bir tür yönetim makinesi olduğunu, toplumdaki egemen sınıfın çıkarlarına hizmet ettiğini dile getiren Marksist devlet görüşüdür. Söz konusu anlayışa göre, devlet sınıflara bölünmüş olan topluma sıkı sıkıya bağlıdır. Bu çerçeve içinde devlet, sosyal mücadeleyi, sınıf savaşını yavaşlatan, ona engel olan, ekonomik bakımdan üstün durumda olan, üretim araçlarına sahip bulunan sınıfın baskı aracıdır.

Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf Felsefeye Giriş Dersi Ders Notları (Ömer Yıldırım)